Cianuro

O cianuro emprégase para separar o ouro do resto de materiais da rocha

Nadal 2012. Nunha de tantas sobremesas coa familia, alguén comenta “a ver que pasa co da mina de ouro”. Son de Cereo, vivo en Madrid e era a primeira vez que oía falar do tema. Non me sabían dar moitos datos, pero dixéronme a palabra clave: CIANURO.

Son química. Ás veces traballo con miligramos de cianuro sódico baixo altas medidas de seguridade; hai laboratorios nos que incluso hai que comunicarlle ao médico cando o vas manipular. Por iso cando me dicían “toneladas”, rebatíalles “imposible”. Pero, desgraciadamente, si eran toneladas… e diarias.

De volta en Madrid, púxenme a buscar información sobre o uso do cianuro na minería. Atopeime argumentos “xustificativos” por parte das empresas mineiras como “Non é tan fero o león como o pintan. O cianuro prodúceno moitas plantas, bacterias, fungos e incluso o corpo humano. Fabrícanse unhas 3 millóns de toneladas ó ano para a industria (plásticos, pegamentos, etc.) das que soamente un 18% se emprega na minería”. Menos mal que tamén deixaban caer que “é un dos velenos máis potentes que se coñecen”.

Pois si, todo iso é certo (menos o do león) pero ten letra pequena. Na industria emprégase a cantidade estritamente necesaria para o proceso, é dicir, todo o cianuro que entra, consúmese. Non hai miles, millóns de toneladas de residuos cianurados como pasa nas minas de ouro. Nestas, o cianuro emprégase para disolver o ouro, despois sepárano do metal e queda todo como residuo.

E aquí vén a parte que eu lle chamo “o timo da estampita”. “Non vos preocupedes, o cianuro descomponse de forma natural cos raios do sol. Aínda así, e para que vos quededes totalmente tranquilos, nós ímolo destruír con SO₂ para convertelo en cianato que xa non é tóxico”. Isto ten tantos peros que xa non sei nin por onde empezar. 

Primeiro, para que o cianuro se descompoña de forma natural téñense que dar unha serie de factores que NON se cumpren nas balsas de residuos. Ademais, ¿alguén se imaxina que, se se descompuxese espontaneamente, ían gastar un céntimo en destruílo?

A realidade é que no proceso de lixiviación, é dicir, da extracción/disolución do ouro, fórmanse varios tipos de “compostos cianurados”. Reciben este nome precisamente porque a maioría deles non teñen o cianuro libre senón que o teñen complexado, unido, a distintos metais. No proceso de tratamento co SO₂ (que, dito sexa de paso, hainos moito máis eficientes pero, claro, máis caros -peróxido de Hidróxeno H₂O₂, ozono O₃-) soamente se destrúen, e de forma parcial, dous tipos de compostos cianurados: o cianuro libre (CN^- e HCN) e o cianuro WAD (CN_WAD, compostos cianurados que se disocian en presencia dun ácido débil) tódolos demais compostos con cianuro non se inmutan (CN_SAD, complexos insolubles). 

Así que aquí fannos o truco do almendruco porque só miden a cantidade de CN_WAD que queda e non o total. Ese total déixannolo en herdanza para o resto das nosas vidas, da dos nosos fillos e, moi probablemente, tamén da dos nosos netos. 

Como anécdota, comentar tamén que o SO₂ é un gas lacrimóxeno e irritante, causante da chuvia ácida porque se converte en ácido sulfúrico. Eles, no seu “proceso INCO”, engádenlle cal para neutralizar este ácido, o que se traduce en máis e máis residuos. Como vedes, o cóctel é completiño. 

E aínda quedaría decoralo co Arsénico, sosa cáustica, ácido clorhídrico e un largo etcétera. ¿Un groliño?

Carmen Varela. Doutora en química orgánica, traballa no Centro Nacional de Investigacións Oncolóxicas.